آزادی به مثابه قاعده‌ای فقهی

•   آرشیو : نسخه پاییز 1403
•   کد پذیرش : 1449
•   موضوع : سایر شاخه ها
• نویسنده/گان : | سید حسن نجاتی زاده، علی کریمی
•   زبان : فارسی
•   نوع مقاله : پژوهشی
•   چکیده مقاله به فارسی : از جمله ارکان تلقي نو در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی، معرفي «قواعد حاکم بر مناسبات و معادلات» آن‌ها است که داراي پيشينه علمي طولاني در تاريخ انديشه سياسي اجتماعی مسلمانان مي‌باشد. آنچه با عنوان کلان «قواعد فقه» از آن تعبير شده، دلالت بر مجموعه‌اي از اصول محوري و مرکزي در انديشه و عمل اسلامي دارد که طي ساليان گذشته و به همت بزرگان حوزه فقاهت معرفي شده‌اند. با اين حال، نمي‌توان اين واقعيت را ناديده انگاشت که حوزه‌هاي کاربردي قواعد مذکور، محدود بوده و ظرفيت‌هاي بالا و متنوع آن‌ها چنان‌که شايسته و بايسته مي‌نمايد، بررسي و معرفي نشده‌‌‌اند. نتيجه اين امر، عدم توسعه کاربردي قواعد مذکور در عرصه «حکمي» (استنتاج احکام) است که مي‌طلبد متناسب با جامعه مدرنِ معاصر به آن توجه گردد. معناي تحليل بالا آن است که مي‌توان و بايد به بازتوليد قواعد فقهي در حوزه‌هاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي اهتمام ورزيد و از اين طريق، ضمن ترسيم مرزهاي گفتمان سياست اسلامي، امکان شناخت و معرفي الگوي سياست عملي اسلام را فراهم ساخت. جستار توصیفی تحلیلیِ حاضر بر اساس مصادر و منابع اصیل دینی –اعم از آیات و روایات‌، کنکاش در متون فقهیِ قدماء و متاخرین و نیز با وام گرفتن از دیگر قواعد فقهی مشابه، در صدد آن است تا قاعده آزادی را به عنوان قاعده‌ای فقهی که می‌تواند در افقی بالاتر از دیگر قواعد، آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد و مسیر استنباط فقهی را به فضای حقوقی نزدیک تر کند، اصطیاد و اثبات نماید. این قاعده به نوبه خود می‌تواند در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و ... راه های برون رفت از بسیاری از تنگناهای فقهی را باز نماید.
•   لیست منابع : [1] قرآن کریم
  [2] ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین (1403)، عوالی اللئالی العزيزية في الأحاديث الدينية، چاپ اول، قم: مؤسسه سيدالشهداء(ع).
  [3] ابن بابويه (صدوق)، محمد بن على (1362)‌، الخصال‌، قم: موسسه النشر الاسلامی.
  [4] ابن سيد الناس، محمد بن محمد(1414)، عيون الاثر في فنون المغازى والشمائل والسير، چاپ اول، بیروت: دارالقلم.
  [5] ابن منظور، محمد بن مكرم‏ (1414)، لسان العرب‏، چاپ سوم، بیروت: دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع.
  [6] اصفهانی، ابوالفرج (1419)، مقاتل الطالبیین، چاپ سوم، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  [7] بجنوردی، سید حسن (1377)، القواعد الفقهیه، قم: نشر الهادی.
  [8] انصاری، مرتضی (1419)، فرائد الأصول، چاپ اول، قم: مجمع الفكر الإسلامي.
  [9] تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد (1410)، غرر الحکم و درر الکلم، چاپ دوم، قم: دار الكتاب الإسلامي‌.
  [10] حرعاملی، محمد بن حسن (1416)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
  [11] حکیم، سید محمدتقی (1418)، الاصول العامة للفقه المقارن، چاپ دوم، قم: مجمع جهانی اهل‌بيت علیهم‌السلام.
  [12] دارقطنی، علی بن عمر (1424)، سنن الدارقطنی، بیروت، موسسه الرسالة.
  [13] روزنتال، فرانتس (2007)، مشكلة الحرية في الإسلام، ترجمة معن زيادة و رضوان السيد، چاپ دوم، بیروت: دار المدار الاسلامی.
  [14] زارعی سبزواری، عباسعلی (1439)، القواعد الفقهیة فی فقه الامامیة، قم: مؤسسة النشر الإسلامي.
  [15] سبحانی، جعفر (1423)، تهذیب الاصول (تقریر ابحاث الاستاذ السید روح الله الموسوی الامام الخمینی قدس‌سره)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  [16] شهید اول، محمد بن مكى (1440)، القواعد و الفوائد، چاپ دوم، قم: مجمع‌الذخائرالاسلامیه.
  [17] شیخ الاسلامی، سید حسین (1428)، هدایة العلم فی تنظیم غرر الحکم، قم:موسسه انصاریان.
  [18] طباطبايى، سید محمدحسين (1390)، الميزان في تفسير القرآن، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات‏.
  [19] طباطبایی حکیم، سیدمحسن (1391)، مستمسک العروة الوثقی، چاپ چهارم، قم: دارالتفسیر.
  [20] طريحي، فخر الدين بن محمد (1375)، مجمع البحرين‏، چاپ سوم، تهران: نشر مرتضوی.
  [21] فیاض، محمد اسحاق (1410)، المحاضرات فی اصول الفقه، چاپ اول، قم: موسسه انصاریان.
  [22] مجلسی، محمد باقر (1403)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحياء التراث العربي‏.
  [23] مجلسی، محمد باقر (1404)، مرأة العقول، چاپ دوم، بیروت: دار الکتب الاسلامیة‏.
  [24] مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
•   کلمات کلیدی به فارسی : قاعده فقهی، اصل فقهی، آزادی، قاعده آزادی، حقوق انسان.
•   چکیده مقاله به انگلیسی : Among the pillars of the new approach in the social and political arenas is the introduction of the “rules governing relations and equations” which have a long scientific background in the history of Muslim social and political thought. What is interpreted as the broad title of “rules of jurisprudence” implies a set of pivotal and central principles in Islamic thought and practice that have been introduced over the past years and through the efforts of the great scholars of jurisprudence. However, it cannot be ignored that the application areas of the aforementioned rules are limited and their high and diverse capacities have not been examined and introduced as they should be. The result of this is the lack of practical development of the aforementioned rules in the “jurisprudential” arena (deducing rulings), which requires attention in accordance with the modern contemporary society. The meaning of the above analysis is that one can - and should - strive to reproduce jurisprudential rules in political, social, and economic fields, and in this way, while drawing the boundaries of Islamic political discourse, it is possible to recognize and introduce the model of practical Islamic politics. The present descriptive-analytical study, based on authentic religious sources and resources - including verses and narrations -, exploring the jurisprudential texts of the ancients and the later ones, and also by borrowing from other similar jurisprudential rules, seeks to establish and prove the rule of freedom as a jurisprudential rule that can influence them at a higher level than other rules and bring the path of jurisprudential inference closer to the legal space. This rule, in turn, can open ways out of many jurisprudential bottlenecks in the social, political, cultural, economic, etc. fields.
•   کلمات کلیدی به انگلیسی : Jurisprudential rule, jurisprudential principle, freedom, rule of freedom, human rights
•  صفحات : 35-45
•   دانلود فایل ( 518.31 KB )