مفهوم شناسی رستگاری در آیات قرآن کریم و دلالت آن بر حیات طیبه در سند ملی برنامه درسی

•   آرشیو : نسخه بهار 1397- جلد چهارم
•   موضوع : موضوعی تعریف نشده!
• نویسنده/گان : سلمان آخش، فاطمه حسینی
•   چکیده :
  پژوهش حاضر با هدف مفهوم شناسی رستگاری در آیات قرآن کریم و دلالت آن بر حیات طیبه در سند ملی برنامه درسی انجام‌گرفته است. رستگاری و نجات در حیات دنیوی و اخروی، مطلوب هر انسان کما ل جو و آرمان‌خواهی است که در مسیر فطرت الهی خویش گام برمی‌دارد. بر این اساس، شناسایی عوامل و همچنین موانع وصول به رستگاری از لوازم اساسی چنین خواسته‌ای است. فلاح به معنای رستگاری در قرآن کریم جایگاه والایی دارد، واژه «فلاح»، به معناي رسيدن به نيک بختي و رستگاري است و ازنظر مفهوم، به الفاظ فوز، نجاح، ظفر و سعادت بسيار نزديک است، همچنین در قرآن کريم، از مشتقات واژه فلاح استفاده و نشانه‌های رستگاران را معرفي کرده است. خُس و خسران خیبه نیز گرچه مفاهیمی متضاد فلاح هستند، ولی ما را در فهم آن کمک می‌کنند. روش پژوهش حاضر به‌صورت تحلیل و تفسیر مفهومی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و مراجعه به اسناد،کتاب‌ها و مقالات بوده و با نگاهی تحلیلی به موضوع پرداخته است. پرتوافشانی قرآن کریم و سخنان گهربار پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) در شعر و ادب فارسی سابقه¬ای دیرینه دارد. قاسم انوار، یکی از شخصیت¬های ادبی و عرفانی و از سرآمدان شعر و ادب فارسی زمانِ خود در قرن هشتم و نهم هجری است که مانند بسیاری از شاعران سبک عراقی نظیر مولوی و سنایی، کلامش مملو از آیات قرآن و سخنان معصومان (ع) و همچنین مزیّن به اشارات و تأویلات بزرگان صوفیه است. آنچه شعر قاسم انوار را به جایگاه قابل قبولی رسانده و ذکر او را در بسیاری از کتاب¬های تاریخ و ادب آورده است، آشنایی عمیق و گستردۀ شاعر با معارف قرآنی و آموزه¬های اسلامی و نیز تخصص در زمینه¬های ادب و عرفان و حکمت و فقه است. استناد و استشهاد¬های فراوان به آیات و احادیث متعدد در اشعار و آثار منثور، حاکی از اطلاعات قرآنی و روایی این شاعرِ عارف است. محور مباحث این نوشتار که با اتکا به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، بازنمایی تعابیر و مضامین قرآنی و حدیثی در اشعار قاسم انوار و بررسی و دسته¬بندی شیوه¬های نوآورانه و ساختارهای بدیع شاعر و نیز ارائۀ شواهد آن¬ها در بهره¬گیری از قرآن و حدیث است. مقالۀ حاضر نشان می¬دهد که اثرپذیری و بهره¬گیری از قرآن و حدیث در شعر قاسم انوار، از خصوصیات و ویژگی¬های برجسته¬ و منحصر به فردی برخوردار است و شیوه¬ها و گونه¬های اثرپذیری این شاعر عارف از دو منبع اصیل معارف و عقاید اسلامی، متنوع و گاه بدیع و نوآورانه است.
•   کلید واژه : شیوه¬های اثرپذیری، قاسم ¬انوار، مضامین قرآنی و حدیثی، سخنان معصومین (ع).
•   Title : بازتاب تعابیر و مضامین قرآنی و حدیثی در اشعار قاسم انوار
•   Abstract :
  پرتوافشانی قرآن کریم و سخنان گهربار پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) در شعر و ادب فارسی سابقه¬ای دیرینه دارد. قاسم انوار، یکی از شخصیت¬های ادبی و عرفانی و از سرآمدان شعر و ادب فارسی زمانِ خود در قرن هشتم و نهم هجری است که مانند بسیاری از شاعران سبک عراقی نظیر مولوی و سنایی، کلامش مملو از آیات قرآن و سخنان معصومان (ع) و همچنین مزیّن به اشارات و تأویلات بزرگان صوفیه است. آنچه شعر قاسم انوار را به جایگاه قابل قبولی رسانده و ذکر او را در بسیاری از کتاب¬های تاریخ و ادب آورده است، آشنایی عمیق و گستردۀ شاعر با معارف قرآنی و آموزه¬های اسلامی و نیز تخصص در زمینه¬های ادب و عرفان و حکمت و فقه است. استناد و استشهاد¬های فراوان به آیات و احادیث متعدد در اشعار و آثار منثور، حاکی از اطلاعات قرآنی و روایی این شاعرِ عارف است. محور مباحث این نوشتار که با اتکا به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، بازنمایی تعابیر و مضامین قرآنی و حدیثی در اشعار قاسم انوار و بررسی و دسته¬بندی شیوه¬های نوآورانه و ساختارهای بدیع شاعر و نیز ارائۀ شواهد آن¬ها در بهره¬گیری از قرآن و حدیث است. مقالۀ حاضر نشان می¬دهد که اثرپذیری و بهره¬گیری از قرآن و حدیث در شعر قاسم انوار، از خصوصیات و ویژگی¬های برجسته¬ و منحصر به فردی برخوردار است و شیوه¬ها و گونه¬های اثرپذیری این شاعر عارف از دو منبع اصیل معارف و عقاید اسلامی، متنوع و گاه بدیع و نوآورانه است.
•   مراجع :
  الف) کتب:
  قرآن کریم، (1419)، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، چاپ سوم، تهران:‏ دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامى‏
  ابن¬أبي¬الحديد، عبد الحميد بن هبة الله‏، (1404)، شرح نهج البلاغة، مصحح: محمد ابوالفضل‏ابراهيم،10جلد، قم‏: مكتبة آية الله المرعشي النجفي‏.
  انوار تبریزی، قاسم، (1337). کلیات، تصحیح و مقابله و مقدمۀ سعید نفیسی. تهران: کتابخانۀ سنائی.
  براون، ادوارد، (1339)، تاریخ ادبی ایران؛ از سعدی تا جامی، ترجمه و حواشی علی¬اصغر حکمت، جلد3، چاپ دوم، تهران: کتابخانۀ ابن¬سینا.
  پاينده، ابو القاسم‏، (1382ش)، نهج الفصاحة، 1جلد، تهران‏: دنياى دانش‏.
  چلبی، علی¬اصغر، (1371)، تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی، چاپ اول، تهران: اساطیر.
  حرعاملی، محمد بن حسن، (1409)، وسائل¬الشيعة الی تحصیل مسائل¬الشریعۀ، چاپ اول، قم‏: مؤسسة آل¬البيت عليهم السلام‏.
  دولتشاه بن بختیشاه سمرقندی، (1385)، تصحیح انتقادی تذکرۀ¬الشعراء، تصحیح فاطمه علاقه، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  دهخدا، علی¬اکبر، (1377)، لغت¬نامه، جلد یازدهم، چاپ دوم از دورۀ جدید، تهران: دانشگاه تهران.
  راستگو، محمد، (1391)، تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، چاپ نهم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت).
  ـــــــــــــ، (1382)، هنر سخن¬آرایی (فن بدیع)، چاپ اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت).
  راشد محصل، محمدرضا. (1389)، پرتوهایی از قرآن و حدیث در ادب فارسی، چاپ سوم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، شرکت به¬نشر.
  رضازادۀ شفق، صادق، (1352)، تاریخ ادبیات ایران، تهران: انتشارات دانشگاه پهلوی.
  زرین¬کوب، عبدالحسین، (1372)، شعر بی¬دروغ، شعر بی¬نقاب، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی.
  شمیسا، سیروس، (1393)، سبک¬شناسی شعر، چاپ ششم، تهران: میترا.
  ـــــــــــــ، (1393)، نگاهی تازه به بدیع، چاپ پنجم، تهران: میترا.
  صفا، ذبیح¬الله، (1363)، تاریخ ادبیات در ایران، چاپ دوم، تهران: فردوسی.
  غفاری، علی¬اکبر و محمد حسن صانعی¬پور، (1393)، دراسات فی علم الدرایۀ، چاپ چهارم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت).
  فروزانفر، بدیع¬الزمان، (1366). احادیث مثنوی. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
  کاشفی سبزواری، کمال¬الدین حسین واعظ، (1369)، بدایع¬الأفکار فی صنایع¬الاشعار، ویراسته و گزاردۀ جلال¬الدین کزازی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
  مؤذنی، علی¬محمد، (1375)، مقدمه¬ای بر تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی، چاپ دوم، تهران: قدیانی.
  مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، (1403)، بحارالأنوار الجامعۀ لدرر اخبار الأئمۀ الأطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  محبتی، مهدی، (1386)، بدیع نو، چاپ دوم، تهران: سخن.
  مدرس، میرزا محمدعلی، (1369)، ریحانۀ الأدب، تهران: انتشارات خیام.
  وحیدیان کامیار، تقی، (1388)، بدیع از دیدگاه زیبایی¬شناسی، چاپ چهارم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت).
  هاشمی، احمد، (1390)، جواهرالبلاغۀ، ترجمۀ محمود خورسندی و حمید مسجد سرائی، چاپ سوم، قم: پیام نوآور.
  هدایت، رضا قلی بن محمد هادی، (1385)، تذکرۀ ریاض¬العارفین، مقدمه و تصحیح و تعلیقات ابوالقاسم رادفر و گیتا اشیدری، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  ــــــــــــــــــ، (1339)، مجمع¬الفصحا، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران: امیرکبیر.
  ــــــــــــــــــ، (1383)، مدارج¬البلاغه در علم بدیع، تصحیح حمید حسنی و بهروز صفرزاده، چاپ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  همایی، جلال¬الدین (1389)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ اول، تهران: اهورا.
  ب) مقالات
  برزگر خالقی، محمدرضا، (1391)، «نگرشی نو به شاه قاسم انوار»، کاوش¬نامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 24، صص 221ـ245.
  بهمنی مطلق، یدالله، (1394)، «جایگاه اهل¬بیت (ع) و عارفان بزرگ اسلامی در اشعار عرفانی قاسم انوار»، عرفان اسلامی، شمارۀ 45، صص 73ـ90.
  سیوری، راجر مروین، (1396)، «قاسم انوار»، اطلاعات حکمت و معرفت، ترجمه و تحقیق محمودرضا اسفندیار، جمشید جلالی شیجانی، سال دوازدهم، شمارۀ 9، صص 53 و 54.
•  صفحات : 79-88
•   دانلود فایل ( 522 KB )